Radyasyon Nedir?
Enerjinin dalgalar veya parçacıklar yoluyla bir ortamdan başka bir ortama yayılmasıdır. Doğada yaygın olarak bulunan bu enerji türü, hem doğal hem de yapay kaynaklardan gelebilir. Güneş ışınları, toprakta bulunan radyoaktif maddeler, tıbbi görüntüleme cihazlarında kullanılan X ışınları ve cep telefonları gibi teknolojik araçlar radyasyon kaynaklarına örnektir.
Genelde "zararlı" bir kavram gibi algılansa da, aslında hayatımızın her alanında kontrollü şekilde karşımıza çıkan bir olgudur.
Radyasyon Türleri Nelerdir?
Taşıdığı enerji seviyesine göre radyasyon; iyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayan olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Bu sınıflandırma, radyasyonun canlı dokular üzerindeki etkisini anlamak açısından oldukça önemlidir.
- İyonlaştırıcı Radyasyon: Yeterli enerjiye sahip olduğu için atomların elektronlarını koparabilir ve iyon oluşumuna neden olabilir. Bu tür radyasyon, DNA gibi hücresel yapılar üzerinde zararlı etkiler oluşturabilir.
- X ışınları (Röntgen),
- Gama ışınları: Yüksek enerjili elektromanyetik dalgalardan oluşur
- Alfa ve beta parçacıkları,
- Kozmik ışınlar: Uzaydan gelen yüksek enerjili parçacıklardır ve yüksek irtifalarda maruziyet artar.
Bu radyasyon türü özellikle tıbbi tanı yöntemlerinde, radyoterapi uygulamalarında kullanılır.
- İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyon: Atomları iyonlaştıramayacak kadar düşük enerji taşır. Genellikle ısı veya elektromanyetik dalga şeklinde etki eder.
- Radyo dalgaları,
- Mikrodalgalar: Düşük seviyede iyonlaştırıcı olmayan radyasyon yayabilir.
- Kızılötesi (infrared) ışınlar,
- Görünür ışık,
- Ultraviyole (UV) ışınların düşük enerjili kısmı, en yaygın doğal radyasyon kaynağıdır.
- Elektrikli ev aletleri ve cep telefonları: Elektromanyetik dalgalarla çalışan teknolojik cihazlar.
Bu radyasyon türü, günlük hayatımızda sıkça maruz kaldığımız enerji şeklidir. Doğru kullanım ve yeterli mesafe ile riskleri minimum seviyededir.
Radyasyonun Zararları Nelerdir?
Düşük dozlar genellikle ciddi bir zarar oluşturmazken, yüksek dozlar vücutta hücre hasarına ve uzun vadede sağlık sorunlarına yol açabilir.
Olası sağlık etkileri arasında; ciltte kızarıklık, saç dökülmesi, kan hücrelerinde azalma, cilt kuruluğu, pullanma, tiroid bezi üzerinde olumsuz etkiler ve kanser riski bulunmaktadır.
Sağlık Açısından Radyasyona Maruz Kalma Seviyesi Ne Kadardır?
Günlük yaşamın birçok alanında farkında olmadan maruz kaldığımız bir enerji türüdür. Maruziyetin seviyesi, kaynağın türüne, mesafeye ve maruz kalma süresine bağlı olarak değişkenlik gösterir.
Ortalama bir insanın yıllık radyasyona maruz kalma miktarı yaklaşık 2-3 milisievert (mSv) civarındadır. Bu dozun büyük bir kısmı doğal kaynaklardan gelir. Ancak bazı tıbbi işlemler, maruziyeti geçici olarak artırabilir.
Radyasyon güvenliği Yönetmeliğine göre, sağlık açısından kabul edilebilir doz sınırı 5 yıllık ortalaması 20 mSv geçmemeli, 1 yılda da maximum 50 mSv olmalıdır. Bu sınırın düzenli aşılması durumunda risk artar.
Tıp Alanında Kullanılan Cihazların Radyasyon Dozları Nelerdir?
- Akciğer grafisi (tek çekim): 0.1 mSv
- Mamografi: 0.4 mSv
- BT (Batın): 10 - 15 mSv
- Akciğer BT: 6 - 8 mSv
- QCT (Omurga ve Kalça): 1 - 3 mSv
!!! MR cihazında radyasyon bulunmamaktadır. !!!
Tıbbi Görüntülemede Radyasyon Güvenliği
Modern tıbbi cihazlar, mümkün olan en düşük dozda en yüksek görüntü kalitesini sağlamaya yönelik geliştirilmiştir. Özellikle çocuklar, hamileler ve radyasyona duyarlı bireylerde özel dikkat gerekmektedir.
Gerekli durumlarda yapılan radyolojik görüntülemelerin faydası, olası risklerinden çok daha fazladır.
Radyasyondan Korunma Yolları Nelerdir?
Sağlık açısından risk oluşturmaması için radyasyon kaynaklarına karşı önlem almak mümkündür.
Maruziyet süresi mümkün olduğunca kısa tutulmalı, kaynakla araya mesafe konulmalı, kurşun yelek/etek, kurşun önlük, troid ve gonad koruyucu, kurşun paravan gibi fiziksel engellerle korunma sağlanmalı ve tıbbi görüntülemelerde gereksiz çekimlerden kaçınılmalıdır.
Radyasyon, hayatın bir parçasıdır. Bilinçli ve kontrollü kullanım ile hem tıbbi hem teknolojik birçok alanda insan hayatını kolaylaştırır.
